برگزاری کارگاه تدوین گزارشهای راهبردی (خلاصه های مدیریتی و سیاستی)
یکی از ماموریتهای پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش به عنوان اتاق فکر نظام تعلیم و تربیت کشور، مطالعه و پژوهش در حوزه آموزش و پرورش و ارائه گزارش نتایج آن به مدیران، تصمیمگیران و برنامه ریزان ارشد نظام آموزش و پرورش کشور است. بر همین اساس نحوه تهیه و تنظیم گزارش و نوع ارائه آن به متولیان تعلیم و تربیت کشور، از ظرافت و حساسیت خاصی برخوردار بوده و نیازمند حرفه ای شدن پژوهشگران در این کار است. بر همین اساس یکی از اولویتهای سال 98 پژوهشگاه مطالعات در حوزه بالندگی حرفه ای پژوهشگران خود، نحوه تدوین گزارشهای مدیریتی و سیاستی است. بر این اساس برگزاری کارگاهی با عنوان «تدوین گزارشهای راهبردی» در دستورکار قرار گرفت. هدف از برگزاری این کارگاه ارتقای توانمندی همکاران پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش جهت تدوین گزارشهای راهبردی و مدیریتی برای مدیران ارشد کشور در وزارت آموزش و پرورش و دیگر دستگاهها و نهادهای مرتبط بود. برای مدیریت و تدریس این کار گاه از جناب آقای دکتر ابراهیم حاجیانی، معاون محترم برنامه ریزی و هماهنگی مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری دعوت به عمل آمد. ایشان از اساتید به نام حوزه مطالعات راهبردی هستند و تجارب موثری در زمینه مدیریت مطالعات راهبردی دارند، دانش آموخته دکتری جامعه شناسی، عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی می باشند.
این کارگاه در روز چهارشنبه مورخ 98/6/27 از ساعت 8:30 الی 12 در محل سالن جلسات پژوهشگاه برگزار گردید. در ابتدای این کارگاه آقای دکتر کریمی (رئیس پژوهشگاه)، ضمن خیرمقدم به مدرس محترم کارگاه و فراگیران حاضر در جلسه، هدف از تشکیل این کارگاه را تبیین نمودند و به سوابق علمی و مدیریتی آقای دکتر حاجیانی اشاره داشتند.

آقای دکتر حاجیانی در آغاز مباحث حوزه، با اشارهای به آسیبهای موجود در عرصه پژوهش به این موضوع اشاره کرد که در گزارش پروژه بانک جهانی با موضوع بررسی نتایج بیش از 800 پژوهش، آمده است که 30 درصد پروژه های درون دستگاهی و 70 درصد پروژه های برون دستگاهی با شکست مواجه شدهاند. نکته دیگر اینکه در نظام برنامه ریزی کشور دو مشکل عمده وجود دارد که عبارتند از کمبود افراد کاردان و ضعف در نظام برنامه ریزی و عدم ارتباط نظام پژوهشی با نظام تدبیر.
ایشان در ادامه به اهمیت و جایگاه پژوهشکده ها و اتاقهای فکر که پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش نیز از جمله آنهاست، اشاره داشتند. اینکه این مراکز نه تنها میتوانند در سیاستگذاری و تصمیم گیری مدیران موثر باشند، بلکه در پرورش نیروی انسانی برای پذیرش مسئولیتهای مدیریتی نیز نقش اساسی دارند و نقش مهمی در خلق ایده ها و سیاست پژوهی دارند.
به زعم دکتر حاجیانی ارائه پیشنهادهای سیاستی در قالب گزارش راهبردی، یکی از وظایف اطاق فکرها و پژوهشگاه است. اطاق فکرها و پژوهشگاه نباید وقت خود را صرف تولید گزارش پژوهشی بنماید بلکه لازم است پژوهشگاه، که مرکز مطالعات راهبردی وزارت آموزش و پرورش است به تدوین گزارش های راهبردی اهتمام کند. بنابراین گزارشهای راهبردی که این قبیل مراکز تهیه و برای مدیران ارسال مینمایند، از اهمیت خاصی برخوردار است. البته گزارشهای راهبردی بایستی به گونهای تنظیم شوند که مورد پذیرش مخاطب خود قرار گرفته و اثرگذاری موردنظر را داشته باشد. از جمله ویژگیهای این نوع گزارشها این است که، لحن گزارش فضایی سرشار از اعتماد داشته باشد، متناسب با روحیات و ویژگیهای عاطفی و روانی مخاطب تنظیم شده باشد و توصیه های راهبردی و سیاستی مشخص و قاطع داشته باشد، در اکثر موارد بایستی گزارش، محصول فکر شبکهای از خبرگان و نخبگان موضوع باشد. از طرف دیگر گزارشنویس و یا تحلیلگر نیز بایستی از توانمندیهای خاصی برخوردار باشد و نه تنها توانایی تهیه گزارش مناسب را داشته باشد، بلکه نیاز مشتری (مدیر) را بشناسد و درک کند و هنر تعامل با مدیر را داشته باشد، بر محیط و فضای اطراف مساله احاطه داشته باشد، فردی خلاق و آینده نگر باشد. فرآیند اجرای هر گزارش راهبردی شامل مراحل زیر است: انتشار، ارتباط، تأثیرگذاری، مداخله مؤثر( اجرا و پیاده سازی). در پژوهشگاه مطالعات، مراحل 3 و 4 بسیار مهم و اساسی هستند. البته گزارش مکتوب از نتایج تحقیقات صرفاً یکی از روش های اشاعه است، گاه سخنرانی یا گفتگو و.... مهمتر از گزارش مکتوب است.
به زعم ایشان، اعضای پژوهشگاه (تحلیلگران حوزه تعلیم و تربیت) و اطاق فکرها، کنشگر مرزی هستند و بایستی یک پای آنها در سیاستگذاری و پای دیگر در اجرا باشد. فقط نباید ایده بدهید باید اقدامات اجرایی نیز انجام دهید و محیط شناسی عمیق داشته باشید. بخش اجرا برای اعضای پژوهشگاه، مدرسه و کلاس درس و همچنین ایستگاههای فرایندی در حوزه برنامهریزی درسی و آموزشی است. همچنین کنشگر مرزی بایستی شبکهای از افراد مرتبط با حوزه تخصصی خود(معلمان، مدیران و...) را به همراه داشته باشد. محیطشناسی از دیگر ویژگیهای بارز یک تحلیلگر است. ایشان در ادامه بر الزامات حرفهای برای تحلیلگر که از آنها با نام سیاستپژوه هم یاد میکردند، اشاره داشتند. مشاهده موضوع مورد مطالعه، سفر رفتن و بررسی موضوع در صحنه عملیات و مصاحبه با طرف های درگیر در میدان و رها کردن اطاق و دفتر کار بینش های بسیار مهمی در اختیار سیاست پژوه قرار می دهد. مطالعات راهبردی بر مشاهده متکی هستند، باید با یک بازمانده از تحصیل دست داده باشید تا مشکل او را درک کنید و مطالعه راهبردی تولید کنید.
دکتر حاجیانی در ادامه به ویژگی گزارشهای پژوهشی که قابلیت استخراج گزارش راهبردی از آنها وجود دارد، اشاره داشته و نقطه عطف آن را مساله محور بودن گزارش دانستند؛ از نظر ایشان، گزارش راهبردی، حلقه اتصال پژوهش و تصمیم گیری است. ضمن اینکه اگر نتایج طرح پژوهشی، ظرفیت تهیه گزارش راهبردی را ندارد بایستی فعالیتهای دیگری در ادامه آن، انجام شود تا بتوان از آن گزارش راهبردی تهیه نمود. از طرفی لزومی ندارد که حتما گزارش راهبردی محدود به نتایج یک گزارش پژوهش بشود، بلکه میتواند علاوه بر استفاده از نتایج گزارش انجام شده، از نتایج و دستاوردهای دیگر پژوهشهای مرتبط نیز در گزارش راهبردی استفاده نمود. هر چه در تهیه گزارش راهبردی، به نتایج دیگر پژوهشها و نظرات خبرگان و نخبگان موضوع، استناد بیشتری شود، اعتبار کار بالاتر خواهد رفت. از نظر ایشان، بهره مندی از روشهای تطبیقی و مقایسهای و ارائه گزارش های سیاستی(swot) نیز در این حوزه حائز اهمیت است. نکته دیگر اینکه توصیه سیاستی تحلیلگر(پژوهشگر) بایستی مبتنی بر شکستها و ناکامی های گذشته نیز باشد.
در بخش پایانی نیز به ویژگیهای تخصصی چکیده های سیاستی(Policy Paper) اشاره داشتند که اسلایدهای آن در اختیار فراگیران کارگاه قرار گرفت.

در جمع بندی که در انتهای کارگاه، توسط رئیس پژوهشگاه انجام شد،پیشنهاد شد، هر یک از همکاران پژوهشگاه، گزارش راهبردی آخرین پژوهش خود را تهیه نمایند، تا توسط جناب آقای دکتر حاجیانی مورد بررسی قرار گرفته و بازخورد داده شود. پس از طی این فرایند، نشست دیگری با حضور ایشان و فراگیران تشکیل و مباحث تکمیلی و اشکالات گزارشهای راهبردی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
دغدغه مهمی که در این خصوص مطرح شد عدم وقتگذاری بعضی از مدیران ارشد برای مطالعه گزارشهای پژوهشی و ارائه بازخورد درباره نتایج پژوهش ها به پژوهشگاه بود. متقاعد کردن مدیران برای مطالعه گزارشهای تحقیقاتی و استفاده از نتایج آنها در تصمیم گیریها و سیاستگذاری یکی از چالش های مدیریت پژوهشی به شمار می رود.