برگزاری کارگاه تدوین گزارش­های راهبردی (خلاصه­ های مدیریتی و سیاستی)

 یکی از ماموریت­های پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش به عنوان اتاق فکر نظام تعلیم و تربیت کشور، مطالعه و پژوهش در حوزه آموزش و پرورش و ارائه گزارش نتایج آن به مدیران، تصمیم­گیران و برنامه ­ریزان ارشد نظام آموزش و پرورش کشور است. بر همین اساس نحوه تهیه و تنظیم گزارش و نوع ارائه آن به متولیان تعلیم و تربیت کشور، از ظرافت و حساسیت خاصی برخوردار بوده و نیازمند حرفه­ ای شدن پژوهشگران در این کار است. بر همین اساس یکی از اولویت­های سال 98 پژوهشگاه مطالعات در حوزه بالندگی حرفه ای پژوهشگران خود، نحوه تدوین گزارش­های مدیریتی و سیاستی است. بر این اساس برگزاری کارگاهی با عنوان «تدوین گزارش­های راهبردی» در دستورکار قرار گرفت. هدف از برگزاری این کارگاه ارتقای توانمندی همکاران پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش جهت تدوین گزارش­های راهبردی و مدیریتی برای مدیران ارشد کشور در وزارت آموزش و پرورش و دیگر دستگاه­ها و نهادهای مرتبط بود. برای مدیریت و تدریس این کار گاه از جناب آقای دکتر ابراهیم حاجیانی، معاون محترم برنامه ریزی و هماهنگی مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری دعوت به عمل آمد.  ایشان از اساتید به نام حوزه مطالعات راهبردی هستند و تجارب موثری در زمینه مدیریت مطالعات راهبردی دارند، دانش آموخته دکتری جامعه شناسی، عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی می باشند.

این کارگاه در روز چهارشنبه مورخ 98/6/27 از ساعت 8:30 الی 12 در محل سالن جلسات پژوهشگاه برگزار گردید. در ابتدای این کارگاه آقای دکتر کریمی (رئیس پژوهشگاه)، ضمن خیرمقدم به مدرس محترم کارگاه و فراگیران حاضر در جلسه، هدف از تشکیل این کارگاه را تبیین نمودند و به سوابق علمی و مدیریتی آقای دکتر حاجیانی اشاره داشتند.

آقای دکتر حاجیانی در آغاز مباحث حوزه، با اشاره­ای به آسیب­های موجود در عرصه پژوهش به این موضوع اشاره کرد که در گزارش پروژه بانک جهانی با موضوع بررسی نتایج بیش از 800 پژوهش، آمده است که 30 درصد پروژه ­های درون دستگاهی و 70 درصد پروژه ­های برون دستگاهی با شکست مواجه شده­اند. نکته دیگر اینکه در نظام برنامه­ ریزی کشور دو مشکل عمده وجود دارد که عبارتند از کمبود افراد کاردان و ضعف در نظام برنامه ­ریزی و عدم ارتباط نظام پژوهشی با نظام تدبیر.

ایشان در ادامه به اهمیت و جایگاه پژوهشکده­ ها و اتاق­های فکر که پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش نیز از جمله آنهاست، اشاره داشتند. اینکه این مراکز نه تنها می­توانند در سیاستگذاری و تصمیم ­گیری مدیران موثر باشند، بلکه در پرورش نیروی انسانی برای پذیرش مسئولیت­های مدیریتی نیز نقش اساسی دارند و نقش مهمی در خلق ایده ها و سیاست پژوهی دارند.

به زعم دکتر حاجیانی ارائه پیشنهادهای سیاستی در قالب گزارش راهبردی، یکی از وظایف اطاق فکرها و پژوهشگاه است. اطاق فکرها و پژوهشگاه نباید وقت خود را صرف تولید گزارش پژوهشی بنماید بلکه لازم است پژوهشگاه، که مرکز مطالعات راهبردی وزارت آموزش و پرورش است به تدوین گزارش های راهبردی اهتمام کند. بنابراین گزارش­های راهبردی که این قبیل مراکز تهیه و برای مدیران ارسال می­نمایند، از اهمیت خاصی برخوردار است. البته گزارش­های راهبردی بایستی به گونه­ای تنظیم شوند که مورد پذیرش مخاطب خود قرار گرفته و اثرگذاری موردنظر را داشته باشد. از جمله ویژگی­های این نوع گزارش­ها این است که، لحن گزارش فضایی سرشار از اعتماد داشته باشد، متناسب با روحیات و ویژگی­های عاطفی و روانی مخاطب تنظیم شده باشد و  توصیه های راهبردی و سیاستی مشخص و قاطع داشته باشد، در اکثر موارد بایستی گزارش، محصول فکر شبکه­­ای از خبرگان و نخبگان موضوع باشد. از طرف دیگر گزارش­نویس و یا تحلیل­گر نیز بایستی از توانمندی­های خاصی برخوردار باشد و نه تنها توانایی تهیه گزارش مناسب را داشته باشد، بلکه نیاز مشتری (مدیر) را بشناسد و درک کند و هنر تعامل با مدیر را داشته باشد، بر محیط و فضای اطراف مساله احاطه داشته باشد، فردی خلاق و آینده ­نگر باشد. فرآیند اجرای هر گزارش راهبردی شامل مراحل زیر است: انتشار، ارتباط، تأثیرگذاری، مداخله مؤثر( اجرا و پیاده سازی). در پژوهشگاه مطالعات، مراحل 3 و 4 بسیار مهم و اساسی هستند. البته گزارش  مکتوب از نتایج تحقیقات صرفاً یکی از روش های اشاعه است، گاه سخنرانی یا گفتگو و.... مهمتر از گزارش مکتوب است.

 به زعم ایشان، اعضای پژوهشگاه (تحلیل­گران حوزه تعلیم و تربیت) و اطاق فکرها، کنشگر مرزی هستند و بایستی یک پای آنها در سیاستگذاری و پای دیگر در اجرا باشد. فقط نباید ایده بدهید باید اقدامات اجرایی نیز انجام دهید و محیط شناسی عمیق داشته باشید. بخش اجرا برای اعضای پژوهشگاه، مدرسه و کلاس درس و همچنین ایستگاههای فرایندی در حوزه برنامه­ریزی درسی و آموزشی است. همچنین کنشگر مرزی بایستی شبکه­ای از افراد مرتبط با حوزه تخصصی خود(معلمان، مدیران و...) را به همراه داشته باشد. محیط­شناسی از دیگر ویژگی­های بارز یک تحلیل­گر است. ایشان در ادامه بر الزامات حرفه­ای برای تحلیل­گر که از آنها با نام سیاست­پژوه هم یاد می­کردند، اشاره داشتند. مشاهده موضوع مورد مطالعه، سفر رفتن و بررسی موضوع در صحنه عملیات و مصاحبه با طرف های درگیر در میدان و رها کردن اطاق و دفتر کار بینش های بسیار مهمی در اختیار سیاست پژوه قرار می دهد. مطالعات راهبردی بر مشاهده متکی هستند، باید با یک بازمانده از تحصیل دست داده باشید تا مشکل او را درک کنید و مطالعه راهبردی تولید کنید.

دکتر حاجیانی در ادامه به ویژگی گزارش­های پژوهشی که قابلیت استخراج گزارش راهبردی از آنها وجود دارد، اشاره داشته و نقطه عطف آن را مساله­ محور بودن گزارش دانستند؛ از نظر ایشان، گزارش راهبردی، حلقه اتصال پژوهش و تصمیم گیری است. ضمن اینکه اگر نتایج طرح پژوهشی، ظرفیت تهیه گزارش راهبردی را ندارد بایستی فعالیت­های دیگری در ادامه آن، انجام شود تا بتوان از آن گزارش راهبردی تهیه نمود. از طرفی لزومی ندارد که حتما گزارش راهبردی محدود به نتایج یک گزارش پژوهش بشود، بلکه می­تواند علاوه بر استفاده از نتایج گزارش انجام شده، از نتایج و دستاوردهای دیگر پژوهش­های مرتبط نیز در گزارش راهبردی  استفاده نمود. هر چه در تهیه گزارش راهبردی، به نتایج دیگر پژوهش­ها و نظرات خبرگان و نخبگان موضوع، استناد بیشتری شود، اعتبار کار بالاتر خواهد رفت. از نظر ایشان، بهره­ مندی از روش­های تطبیقی و مقایسه­ای و ارائه گزارش های سیاستی(swot) نیز در این حوزه حائز اهمیت است. نکته دیگر اینکه توصیه سیاستی تحلیل­گر(پژوهشگر) بایستی مبتنی بر شکست­ها و ناکامی­ های گذشته نیز باشد.

در بخش پایانی نیز به ویژگی­های تخصصی چکیده­ های سیاستی(Policy Paper) اشاره داشتند که اسلایدهای آن در اختیار فراگیران کارگاه قرار گرفت.

در جمع­ بندی که در انتهای کارگاه، توسط رئیس پژوهشگاه انجام شد،پیشنهاد شد، هر یک از همکاران پژوهشگاه، گزارش راهبردی آخرین پژوهش­ خود را تهیه نمایند، تا توسط جناب آقای دکتر حاجیانی مورد بررسی قرار گرفته و بازخورد داده شود. پس از طی این فرایند، نشست دیگری با حضور ایشان و فراگیران تشکیل و مباحث تکمیلی و اشکالات گزارش­های راهبردی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

دغدغه مهمی که در این خصوص مطرح شد عدم وقت­گذاری بعضی از مدیران ارشد برای مطالعه گزارش­های پژوهشی و ارائه بازخورد درباره نتایج پژوهش ها به پژوهشگاه بود. متقاعد کردن مدیران برای مطالعه گزارش­های تحقیقاتی و استفاده از نتایج آنها در تصمیم­ گیری­ها و سیاستگذاری یکی از چالش های مدیریت پژوهشی به شمار می رود.