چگونه كودكان مي‌توانند بخوبي بخوانند؟
آشنايي با مطالعه بين‌المللي پيشرفت سواد خواندن (پرلز) 2006
مركز ملي مطالعه بين‌المللي پرلز
تابستان 1382
پرلز چيست؟
مطالعه بين‌المللي پيشرفت سواد خواندن يك برنامه ابتكاري براي ارزيابي توانايي خواندن كودكان در پايه‌ي چهارم ابتدايي است كه چهل كشور از سراسر جهان در آن شركت دارند. روندهاي اين مطالعه به فاصله‌ي هر 5 سال يكبار مورد سنجش و اندازه‌گيري قرار مي‌گيرد.
پرلز 2006 بخشي از چرخه‌ي 5 ساله‌ي ارزيابي‌هايي است كه فرايند پيشرفت سواد خواندن در كودكان را همراه با سياست‌ها و كاربندي‌هاي مربوط به "سواد خواندن" در نظامهاي آموزشي اندازه‌گيري مي‌كند.
كشورهايي كه در مطالعه پرلز 2001 شركت كرده‌اند مي‌توانند تغييرات ايجاد شده در ميزان پيشرفت سواد خواندن را در مطالعه جديد مورد بررسي و مقايسه قرار دهند.
اين كشورها همچنين مي‌توانند اطلاعات و يافته‌هاي قابل دسترس را در باره‌ي تغييرات ايجاد شده در روش‌هاي تدريس و چگونگي تأثير آنها در "عملكرد خواندن" دانش‌آموزان مشاهده كنند.
كشورهاي جديد در اين مطالعه، مي‌توانند داده‌هايي را براي تشخيص "خط پايه" از نظر سطح خواندن دانش‌آموزان خود در مقايسه با ساير كشورها گردآوري كنند.
افزون بر آن، مي‌توان عوامل پيشينه‌اي مرتبط با سواد خواندن از جمله عوامل خانواده، مدرسه، روش‌هاي تدريس، كتاب درسي و عوامل مؤثر در كلاس درس را بر روي پيشرفت تحصيلي شناسايي كرد.
كشورهاي شركت كننده در تيمز 2003 و يا 2007 نيز مي‌توانند اطلاعات تكميلي مربوط به سواد خواندن در پايه چهارم ابتدايي را با پيشرفت علوم و رياضي در همان پايه مورد مقايسه قرار دهند.
به طور كلي، مطالعه بين‌المللي پيشرفت سواد خواندن (پرلز) روند داده‌ها را در سطح بين‌المللي براساس محورهاي زير مورد مقايسه قرار مي‌دهد:
- مقايسه‌ي عملكرد كشورها از نظر پيشرفت سواد خواندن در پايه‌ي چهارم ابتدايي.
- مقايسه‌ي صلاحيت‌ها و توانايي‌هاي دانش‌آموزان در ارتباط با اهداف و معيارهاي آموزش خواندن.
- مقايسه‌ي تأثير عواملِ محيطي، فرهنگي، خانوادگي و چگونگي آموزش والدين به كودكان در زمينه‌ي سواد خواندن.
- مقايسه‌ي عوامل مربوط به سازمان دهي، زمان‌بندي درسي، مواد آموزشي، فرايند "يادگيري خواندن" در مدارس.
- مقايسه‌ي نظام برنامه‌ريزي درسي و رويكردهاي تدريس در "آموزش خواندن" .
ويژگي‌هاي عمده مطالعه پرلز 2006
چارچوب مطالعه پرلز 2006 براساس مباني و ويژگي‌هاي پرلز 2001 تدوين شده است.
اين چارچوب، دانش‌آموزان را قادر مي‌سازد كه توانايي فهم و تفسير خود را از يك متن معتبر و طبقه‌بندي شده در قالب دو هدف اصلي يعني اطلاعات عمومي و درك مفاهيم در تجربه "توانايي خواندن" آشكار سازند.
لايه‌ها و ابعاد يادگيري خواندن در اين مطالعه عبارت است از:
- تمركز و بازيابي اطلاعات خاص
- استخراج صريح اطلاعات
- تلفيق و تفسير اطلاعات و انديشه‌ها
- بررسي و ارزيابي ويژگي‌هاي متن
هدف مطالعه
هدف مطالعه پرلز (PIRLS) كمك به بهبود فرآيند ياددهي ـ يادگيري در قلمرو "سواد خواندن" دانش‌آموزان است. اين دانش‌آموزان به عنوان نماينده‌هاي منتخب كشورها، از نظر سواد خواندن آزمون در مقايسه با دانش‌آموزان ساير كشورها مورد مقايسه قرار خواهند گرفت. به عبارت ديگر، هدف فراهم كردن اطلاعات لازم در بارة پيشرفت سواد خواندن دانش‌آموزان در سطح بين‌المللي و تحت شرايط و امكانات خاص هر يك از كشورها است.
تعريف سواد خواندن و ابعاد آن
"سواد خواندن " يكي از مهمترين تواناييهايي است كه دانش‌آموزان در طول يادگيريهاي خود در سالهاي اوليه دبستان كسب مي‌كنند، و اين توانايي در رشد عقلاني اجتماعي و عاطفي هر كودك نقش مؤثر دارد. و اساس يادگيري آنها را در ديگر موضوع‌ها را فراهم مي‌سازد. توانايي و مهارت خواندن، كودكان را قادر مي‌سازد كه بتوانند در جامعه خويش به طور فعال و آگاهانه مشاركت داشته باشند. تعريف سواد خواندن براساس پرلز چنين است: "توانايي ساخت معنا و درك مطلب و استفاده و كاربرد شكل‌هاي متفاوت زبان نوشتاري مورد نياز جامعه و ارزشمند براي فرد" .
در اين پروژه، سواد خواندن از سه جنبه زير مورد مطالعه قرار مي‌گيرد:
1ـ فرايند درك مطلب
2ـ هدفهاي خواندن
3ـ رفتارها و نگرش‌هاي خواندن
جنبه‌هاي مربوط به فرآيند درك مطلب و هدفهاي خواندن از طريق پرسش و پاسخ‌هاي مربوط به متن‌هاي دفترچه‌هاي آزمون و جنبة رفتارها و نگرش‌هاي خواندن به وسيلة پرسشنامه‌هاي پنج‌گانه (معلم، دانش‌آموز، اوليا، مدرسه، چگونگي سوادآموزي) مورد مطالعه و ارزشيابي قرار مي‌گيرد.
چهارچوب و ساختار مواد آزمون
ساختار و محتواي دفترچه‌هاي آزمون در پرلز 2001 شامل دو زمينه اصلي، اطلاعاتي و ادبي مي‌باشد، هر يك از عنوان‌ها 50درصد سؤالات را پوشش مي‌دهد و آزمودني‌ها از طريق پاسخ به سؤالات مطرح شده براساس انواع متن‌هاي داستاني، مقاله‌اي يا مطالب خواندني ارزيابي مي‌شوند. سهم هر يك از فرآيندهاي درك مطلب در چهار زمينه شامل: تمركز و بازيابي اطلاعات (%20 سؤالات)، استنتاج‌هاي ساده (%30 سؤالات)، تلفيق و تفسير اطلاعات و انديشه‌ها (%30 سؤالات) و بررسي و ارزيابي ويژگي‌هاي متن (%20 سؤالات) مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد.
عمق و تنوع محتواي آزمون پرلز به گونه‌اي تنظيم شده است كه دانش‌آموزان را به ساخت معنا و بررسي و بسط آن در موقعيتهاي متفاوت "خواندن" ملزم مي‌كند و سطح توانايي آنها را در ابعاد مختلف ياد شده از طريق پاسخگويي به سؤالات گوناگون (چند گزينه‌اي و باز ـ پاسخ يا تشريحي) اندازه‌گيري مي‌كند.
جامعه مورد مطالعه
جامعة دانش آموزي مورد مطالعة پرلز، پاية بالاتر از دو پاية هم جوار است كه بيشترين تعداد 9 ساله‌ها را در بر مي‌گيرد. از آنجا كه اين دو پاية هم جوار در كشور ما پايه‌هاي سوم و چهارم ابتدايي است، تمام دانش‌آموزان پاية "چهارم ابتدايي" در سراسر كشور جامعة آماري اين پژوهش را تشكيل مي‌دهند.
حجم نمونه و روش نمونه‌گيري
نمونه‌گيري در دو مرحلة مقدماتي و اصلي به روش طبقه‌اي، خوشه‌اي، سيستماتيك در چهار لاية مدارس دولتي، خصوصي، بزرگ (30 و يا بيش از 30 دانش‌آموز در كلاس) و كوچك (كمتر از 30 دانش‌آموز در كلاس) صورت مي‌گيرد. در اين نمونه‌گيري، جمعيت شهري و روستايي ملاك انتخاب مي‌باشد.
ابزارهاي پژوهش
1ـ دفترچه‌ها و سؤالات آزمون
ده دفترچة آزمون حاوي؛ مطالب خواندني در شكل داستان، مقاله و شرح حال، محتواي آزمون مطالعه پرلز را تشكيل مي‌دهند.
هر دفترچه، داراي دو بخش مستقل، ادبي و اطلاعاتي است. براي هر بخش، نيم ساعت وقت براي خواندن متن و پاسخگويي به سؤالات مربوط در نظر گرفته شده است. هر دفترچه يك بخش راهنماي پاسخ دارد كه آزمودني را نسبت به چگونگي پاسخگويي به سؤالات آشنا مي‌كند. (در اجراي مرحلة اصلي براساس نتايج مرحلة مقدماتي پاره‌اي از دفترچه‌ها تغيير يافتند و زمان آزمون ده دقيقه افزايش يافت).
سؤالات از دو نوع؛ چهار گزينه‌اي و باز ـ پاسخ يا تشريحي تشكيل شده است. سؤالات تشريحي به نسبت درجة دشواري از 1 تا 3 امتياز را به خود اختصاص مي‌دهند.
هر دانش‌آموز فقط به يكي از دفترچه‌ها (كه به شيوه تصادفي مشخص مي‌شود) پاسخ مي‌دهد، لذا هر آزمودني مدت يك ساعت به مطالعة يك دفترچة آزمون و پاسخگويي به سؤالات آن مي‌پردازد. مدت زمان راهنمايي و استراحت ميان دو بخش آزمون به اين مدت اضافه خواهد شد.
2ـ پرسشنامه‌ها
مطالعه پرلز علاوه بر سنجش ميزان توانايي خواندن، بر سوابق آموزش خواندن و بر چگونگي يادگيري و تجارب يادگيري خواندن و نيز بر امكانات و شرايط مدرسه‌اي براي مقايسه و تفسير تفاوتهاي موجود ميان نظامهاي آموزشي تأكيد مي‌كند. پنج نوع پرسشنامه، به شرح زير، ابزار مطالعه عوامل مداخله گر در سواد خواندن را فراهم مي‌آورند.
الف) پرسشنامة دانش‌آموز: كه علائق مطالعه، عادتها و نگرش‌هاي او را در خواندن مشخص مي‌كند.
ب) پرسشنامة اولياي دانش‌آموز ؛ كه تجربه‌هاي كودكي دانش‌آموز در امر خواندن، امكانات و كمكهاي والدين و ساير اعضاي خانواده را در اين زمينه و عادات خواندن وي قبل از ورود به مدرسه را نشان مي‌دهد.
پ) پرسشنامة مدرسه ؛ كه شرايط و امكانات مدرسه براي آموزش و يادگيري خواندن را منعكس مي‌كند و بيشتر بر امكانات كتابخانه‌اي و شرايط مطالعه تكيه دارد.
ت) پرسشنامة چگونگي سواد آموزي به دانش‌آموزان ابتدايي؛ كه چگونگي آموزش خواندن در مدرسه را مورد بررسي قرار مي‌دهد و معلم هماهنگ كننده يا معلم راهنماي خواندن بايد آن را تكميل كند. (در مرحلة اصلي، پرسشنامه چگونگي سوادآموزي با پرسشنامه مدرسه ادغام گرديد).
ث) پرسشنامة معلم ؛ بر روشها، عادتها، نگرش‌ها و گرايش‌هاي معلم در فرآيند ياددهي ـ يادگيري خواندن تأكيد دارد و چگونگي برخورد معلم با دانش‌آموز در فرآيند تدريس و شيوه‌هاي كار او را مورد ارزيابي قرار مي‌دهد.
از طريق مجموعة اين پرسشنامه‌ها، چگونگي سازماندهي آموزش خواندن در سنين كودكي، روشها و فعاليتهاي آموزش معلمان، منابع و امكانات و شرايط مدرسه‌اي، علايق، عادتها و نگرش‌هاي خواندن دانش‌آموزان كشور در مقايسه با دانش‌آموزان كشورهاي ديگر مشخص خواهد شد. اين مقايسه عوامل پنهان و آشكار و شرايط برون مدرسه‌اي مؤثر در ايجاد مهارت خواندن را نشان خواهد داد.
مديريت پروژه پرلز 2006
مديريت مطالعه پرلز در هر يك از كشورها به عهده مركز بين‌المللي مطالعه واقع در بوستون كالج آمريكا و دبيرخانه واقع در هلند كه مطالعه تيمز را نيز سازمان دهي و هدايت مي‌كند، مي‌باشد.
مؤسسات و مراكز علمي ديگري از ساير كشورها نيز با اين انجمن همكاري فعال دارند. از جمله، مركز آمار كانادا ، مركز داده‌پردازي ، مركز خدمات سنجش‌هاي آموزشي .
گروه تهيه و تدوين متن خواندن، ساخت و كارشناسان بين‌المللي با تجربه در زمينه‌ي پژوهش و ارزيابي سواد خواندن نقش مهمي در تهيه چارچوب و ساخت ابزارهاي اين مطالعه به عهده دارند.
كشورهاي شركت كننده در اين مطالعه، از طريق "مديران ملي هماهنگ كننده مطالعه" در نشست‌هاي منظم آموزشي و تخصصي با مراحل و شيوه‌هاي انجام اين مطالعه در كشورشان آشنا مي‌شوند. اين افراد مسؤول هماهنگي، سازمان دهي و اجراي عمليات مطالعه در كشور خودشان هستند.
حق عضويت
هزينه‌ي مطالعه بين‌المللي پرلز از منابع مختلف از جمله از محل درآمد پرداخت حق عضويت كشورهاي شركت كننده، "بانك جهاني" و نيز دپارتمان مركز آموزش ملي آمارگيري آموزش و پرورش ايالات متحده آمريكا تأمين مي‌شود.
حق عضويت در مطالعه پرلز 2006 با توجه به گستره و وسعت آن، براي هر كشور 000 , 30 دلار آمريكا در سال مي‌باشد كه در طول چهار سال عضويت، هر كشور در مجموع 000 , 120 دلار آمريكا بايد پرداخت كند.
چگونگي ثبت نام و عضويت در مطالعه
براي ثبت نام و عضويت رسمي در مطالعه پرلز 2006 و يا بدست آوردن اطلاعات بيشتر در اين زمينه مي‌توان با دبيرخانه انجمن بين‌المللي ارزشيابي پيشرفت تحصيلي به آدرس و مشخصات زير تماس داشت:
e-mail:depatment@IEA.nl
PIRLS.bc.Edul
زمان بندي مطالعه
7 تا 12 سپتامبر 2003 برابر با برگزاري اولين اجلاس NRC هاي پرلز 2006 با هدف بررسي چگونگي تهيه‌ي منابع و متون مواد آزمون
فوريه 2003 تا فوريه 2004 برابر با بهنگام كردن چارچوب مطالعه پرلز و بررس متن‌هاي ارسالي از كشورهاي عضو
فوريه 2004 برگزاري دومين اجلاس NRC ها با هدف انتخاب متن‌هاي ارزيابي شده و آغاز تهيه آيتم‌ها
نوامبر 2004 برگزاري سومين اجلاس NRC هابا هدف بررسي آيتم‌ها براي اجراي مرحله مقدماتي
دسامبر 2004 تا مارس 2005 آماده سازي كشورها براي اجراي آزمون مقدماتي
مارس 2005 برگزاري چهارمين اجلاس NRC هابا هدف آموزش نمره گذاري سؤالات باز ـ پاسخ (پاسخ ساز)
آوريل تا مي2005 اجراي مرحله‌ي اصلي
جون تا مارس 2006 آماده شدن براي جمع‌آوري داده‌ها
آگوست 2005 برگزاري پنجمين اجلاس NRC هابا هدف نهايي كردن ابزارهاي آزمون
اكتبر 2006 گردآوري داده‌ها و آموزش نمره‌گذاري براي كشورهاي نيمكره‌ي جنوبي
مارس 2006 برگزاري ششمين اجلاس NRC ها با هدف آموزش نمره‌گذاري آيتم‌هاي پاسخ ـ ساز (براي كشورهاي نيمكره شمالي)
آوريل تا مي 2006 گردآوري داده‌ها براي كشورهاي نيمكره جنوبي
جون تا آگوست 2006 نمره گذاري و ورود داده‌ها
سپتامبر 2006 تا اكتبر 2007 آماده كردن پايگاه داده‌ها تحليل داده‌ها و تدوين دانشنامه كشورها و گزارش بين‌المللي
نوامبر 2006 برگزاري هفتمين اجلاس NRC ها با هدف بررسي و تحليل گزارش نويسي
جولاي 2007 برگزاري هشتمين اجلاس NRC ها با هدف بررسي پيش‌نويس گزارش بين‌المللي
مارس 2008 انتشار گزارش بين‌المللي و راهنماي استفاده از آن
كشورهايي كه در مطالعه پرلز 2001 حضور داشته‌اند
1ـ آرژانتين
2ـ بليز
3ـ بلغارستان
4ـ كانادا
5ـ كلمبيا
6ـ قبرس
7ـ جمهوري چك
8ـ انگلستان
9ـ فرانسه
10ـ آلمان
11ـ يونان
12ـ هنگ كنگ
13ـ مجارستان
14ـ ايسلند
15ـ ايران
16ـ فلسطين اشغالي
17ـ ايتاليا
18ـ كويت
19ـ لتوني
20ـ ليتونيا
21ـ مقدونيه
22ـ مولداوي
23ـ مراكش
24ـ هلند
25ـ نيوزيلند
26ـ نروژ
27ـ روماني
28ـ روسيه
29ـ اسكاتلند
30ـ سنگاپور
31ـ جمهوري اسلواك
32ـ اسلوني
33ـ سوئد
34ـ تركيه
35ـ آمريكا
دانشنامه : با هدف جمع‌آوري اطلاعات مربوط به مشخصات كلي كشورها از نظر جغرافياي اقتصادي، جمعيتي، بهداشتي و نظام آموزشي (برنامه‌هاي درسي، ساختار دوره‌هاي تحصيلي، تشكيلات، اهداف، ويژگي‌ها و...) براي هر يك از كشورهاي عضو تهيه و تدوين مي‌شود.
مواد آزمون خواندن: آزمون‌هاي سنجش توانايي خواندن در پرلز عبارت است از آخرين رويكردهاي مربوط به چگونگي اندازه‌گيري سواد خواندن، كه اين مهم از طريق انتخاب متن‌هاي خواندن به همراه سؤالات و آيتم‌ها و راهنماي تصحيح و نمره‌گذاري كه از طريق همكاري و تبادل نظر كشورهاي عضو صورت مي‌گيرد.
مواد مربوط به متن خواندن شامل داستان‌هاي واقعي و افسانه‌ها و مواد مربوط به اطلاعات شامل متن‌هاي پيوسته و ناپيوسته مي‌باشد.
عبارت‌ها و آيتم‌هاي انتخاب شده در قالب كتابچه‌هاي جذاب و تمام رنگي و در قطع مجله‌اي تدوين مي‌شود. پيش از نيمي از سؤالات از نوع پاسخ ـ ساز هستند كه پايه دانش‌آموزان به آنها كتباً پاسخ دهند.
پرسشنامه‌ها ـ به منظور آشنايي با بافت عوامل آموزشي و تربيتي دانش‌آموزان در زمينه‌ي چگونگي يادگيري خواندن، پرسشنامه‌هاي مختلفي تدوين شده است كه اطلاعات مربوط به عوامل خانه و مدرسه را جمع‌اوري و تجزيه و تحليل مي‌كند. با جمع‌آوري اين اطلاعات، تجارب يادگيري دانش‌آموزان در فرايند خواندن مورد مطالعه قرار مي‌گيرد. اين منابع امكاني را فراهم مي‌آورد تا بتوان عوامل تركيبي و درهم تنيده مربوط به سواد خواندن را كه در قالب پرسشنامه‌هاي دانش آموزي، والدين، مدير مدرسه و معلمان طرح مي‌شود مورد شناسايي قرار داد.
از طريق مجموعه اطلاعات بدست آمده از اين پرسشنامه‌ها مي‌توان دانش‌آموزان كشورهاي شركت كننده را از نظر، چگونگي سازماندهي آموزش خواندن در سنين كودكي روشها و مهارت‌هاي آموزش معلمان، منابع و امكانات و شرايط مدرسه‌اي، علايق و عادات و نگرش‌هاي دانش‌آموزان نسبت به خواندن، مورد مقايسه قرار داد.
وضعيت دانش‌آموزان ايراني در مقايسه با ساير دانش‌آموزان جهان از نظر توانايي خواندن چگونه است؟
آيا روند سواد خواندن در دانش‌آموزان ايراني رو به بهبودي و پيشرفت است؟
آيا دانش‌آموزان پايه‌ي چهارم ابتدايي در كشور ما علاقه و گرايشي به مطالعه دارند؟
سازمان دهي آموزش خواندن در مدارس ابتدايي ما در مقايسه با ساير كشورها چگونه است؟
معلمان مدارس ابتدايي در كشور ما از نظر مهارت‌هاي تدريس "خواندن" در مقايسه معلمان ساير كشورها چگونه است؟
گزارش بين‌المللي و پايگاه داده‌ها: تمامي داده‌ها و نتايج كشورهاي شركت كننده براي بازبيني، همساني و مقايسه بين كشوري، در يك مجموعه گردآوري شده است. از طريق اين پايگاه مي‌توان از وضعيت هر يك از كشورهاي شركت كننده در مطالعه پرلز را در سطح ملي و بين‌المللي آگاه شد.