پژوهشگاه آموزش و پرورش

پژوهشكده تعليم و تربيت

خلاصه  گزارش طرح پژوهشي

شيوه‌هاي گسترش انديشه‌هاي گاندي و ساير متفكران هند در آموزش و پرورش كشور هند

مجري: جناب آقاي دكتر سيد كاظم اكرمي

دفتر گسترش انديشه‌هاي حضرت امام خميني(ره)

اسفند 1383

در سفري كه اواخر اسفندماه سال 1383 جهت بررسي شيوه‌هاي گسترش انديشه‌هاي گاندي و ديگر متفكران هند مانند راوينه رائات تاگور، نهرو و دكتر ذاكر حسين داشتم از سه مركز علمي زير بازديد نمودم.
1- شوراي ملي تربيت معلم
National council for teacher Rducation
2- دانشكده تربيت معلم دانشگاه ملي اسلامي
Institute of Advanced studies in Education (Department of Teacher Trainingjamia Millia islamia, New Delhi)
3- شوراي ملي پژوهش‌هاي آموزشي و پرورشي
National council of Educational Research And training
استادان تعليم‌و‌تربيت در هر سه مركز با محبت پذيراي بنده شده، پرسش‌هايم را پاسخ گفتند و مجموعاً بيست جلد كتاب در زمينه‌هاي گوناگون تعليم و تربيت در هند هديه نمودند كه به كتابخانه پژوهشگاه آموزش و پرورش تقديم خواهد شد.
از مطالعه اجمالي بعضي از كتاب‌هاي اهدايي و بحث‌هايي كه با استادان داشتم به اين نتيجه رسيدم كه براي گسترش افكار گاندي و ساير انديشمندان از دو روش:
مستقيم و غيرمستقيم استفاده كرده‌اند.
در دوره آموزش عمومي روش غيرمستقيم را بيشتر به كارگرفته‌اند.
1- گاندي در تعليم و تربيت سه شعار عالي دارد.‌Hand, Heart,Head  يعني مغز، قلب و دست، هر سه بايد پرورده شوند. آن‌ها در چرخ نخ‌ريسي مشكل داشتند، اما اكنون كه انواع كارهاي دستي را مي‌آموزند، مشكلي ندارند.
2- در نشر انديشه‌گاندي برنامه كاردستي از سال اول ابتدايي تا سال‌هاي آموزش معلمي در دانشگاه است. هر روز يك ساعت كاردستي در مدرسه انجام مي‌شود.
در دانشكده تربيت معلم دانشگاه ملي اسلامي به كلاس‌هاي گوناگوني كه در آن‌ها كارهاي دستي مانند عكاسي، نجاري، تعمير وسايل خانگي، باغ‌داري، پرورش گل، تهيه ابزارهاي آموزشي براي كلاس‌هاي ابتدايي، انجام مي‌گرفت رفتم. چهره شادمان دانشجويان و همدلي آن‌ها با استادان جالب بود.
نكته‌اي ديگر در مورد آموزش‌هاي غيرمستقيم مطلبي بود كه خانمي كه دكتراي روان‌شناسي تربيتي داشت بيان كرد. او مي‌گفت ما از ميان ارزش‌هاي گوناگون پذيرفته شده فرهنگ‌ها، آن‌چه را جهاني است و گاندي مطرح كرده، بدون اين‌كه در آغاز بگوييم گاندي اين‌ها را مطرح كرده است. مورد بحث قرار مي‌دهيم كه از جمله آن‌ها عدالت و راستي است. او اضافه مي‌كرد اين‌ها ارزش‌هايي است كه هيچ انساني با آن‌ها مشكل ندارد و مورد طرد كسي واقع نمي‌شوند او مي‌گفت Peace Edueation را همه مي‌پذيرند.
آخرين نكته‌اي كه آن استاد گفت و اصلي بسيار مهم در تدريس و نشر افكار گاندي و ديگران است اين است كه:
هر معلمي تنها آموزش دهنده كتابي ويژه نيست، بلكه همه بايد انديشه‌هاي ارزشي هند را آموزش دهند.
اما شيوه‌هاي مستقيم
1- در دانشكده تربيت معلم علاوه بر كاردستي كه گفته شد معلم را با افكار تربيتي گاندي و دكتر ذاكر حسين و تاگور و ابوالكلام آزاد پيش از روسو، پستالوزي، هربات، فروبل، هربرت اسپنسر و جان ديوئي آشنا مي‌كنند.
2- «ديدگاه‌هاي ذاكر حسين در تعليم و تربيت» كتابي است كه در بردارنده انديشه‌هاي تربيتي دكتر ذاكر حسين است.
 اما يك شيوه مستقيم ديگر در گسترش انديشه‌هاي گاندي، استفاده از كتاب‌هاي درسي متوسطه است.
آزادي و دولت
گاندي به شكلي روزافزون به قدرت دولت مي‌نگريست. هر افزايشي در قدرت دولت به نظر گاندي براي فرديت انسان‌ها زيان‌بخش بود. او مي‌گفت:«انسان روح دارد، اما دولت چون ماشيني بي‌روح است. دولت هرگز نمي‌تواند خشونتي را كه ذاتي او است رها كند».
يكي از انديشه‌هاي بلند گاندي حتي در مبارزه با انگليسي‌ها به كارنبردن «خشونت» است امروز صحنه زندگي اجتماعي مردم هند حتي براي يك غريبه، تأثير اين فكر محسوس است و معلم مي‌تواند به دانش‌آموز اثر اين انديشه‌ را در هركجا نشان دهد.
آزادي و سازمان اقتصادي
گاندي مانند ماركس بر كار تأكيد مي‌كرد. او معتقد بود كار ثروتي واقعي است كه پول مي‌آورد، او فكر مي‌كرد ثروتمند واقعي شخصي است كه بر مقدار معيني از كار با هدف سودآوري آگاهانه سرمايه‌گذاري كند. معتقد بود كسي بدون انجام كار حق ندارد بخورد و اعتقاد داشت چنين نگرشي استقلال اقتصادي را رشد مي‌دهد. ملت را شجاع نموده، منش ملي را ارتقاء مي‌بخشد.
شيوه‌هاي حل تعارض
گاندي بر نياز به كارگيري نيروهاي عشق و محبت عليه تنفر و بيزاري تأكيد كرده است. او بر مفهوم عدم خشونت بيش از مفهوم بايكوت و مقاومت منفي اصرار ورزيده است. او گفته است اگر مواظب حد وسط باشيم مطمئناً دير يا زود به هدف خواهيم رسيد. او به اين نكته معتقد بود كه آن‌چه ضرورت دارد، تربيت انسان با حقيقت و عدم خشونت است. با حقيقت انسان خواهد توانست شرايط مادي را بخوبي براي همه دگرگون كند.
پيشنهادها
از بحث و مطالعه كتاب‌ها در نشر افكار گاندي و ساير متفكران هند مي‌توان پيشنهادهاي زير را براي نشر انديشه‌هاي حضرت امام ارائه نمود.
1- سعي مسئولان بلندپايه حكومتي در تحقق هدف‌هايي كه آن مرد الهي در آغاز انقلاب اسلامي بيان فرمودند، به نحوي كه نسل در حال تحصيل احساس كند آن خواسته‌ها در زندگي واقعي مردم محقق گرديده است.
2- تسامح و عدم خشونت در برابر نظرات انفادي و مخالف و ايجاد فرصت بيشتر براي آزادي بحث و بيان براساس منطق و اخلاق
3- تدوين عالمانه نظرات تعليم و تربيتي امام خميني و قراردادن آن در برنامه‌ درسي دانشجو- معلمان براي معلمان دوره‌هاي ابتدايي راهنمايي متوسطه
4- نشان دادن آثار تربيتي امام خميني در پرورش افراد قبل از انقلاب اسلامي و بعد از آن و طراحي آن در برنامه درسي
5- استفاده از نظرات سياستمداران و انديشمندان غربي در عظمت كار امام خميني براي متوسطه و دانشگاه
6- بيان نظريات اجتماعي و سياسي امام در مقايسه با ديگران براي دوره متوسطه و دانشگاه
7- نقد تمدن غرب از ديدگاه انديشمندان سنتي و نوگرا فرانوگرا و آوردن نظرات حضرت امام و راه‌حل‌هاي ارائه شده توسط ايشان در مورد رفع نقص‌ها
8- بيان ديدگاه‌هاي امام در استفاده از نظرات درست متفكران بيگانه و ره‌آوردهاي علمي و فني آن‌ها
9- بيان شيوه‌هاي برخورد امام با كودكان و نوجوانان خانواده
10- بيان ديدگاه‌هاي امام در مورد زنان و حق آن‌ها
11- آگاه سازي معلمان و مديران و مربيان با فلسفه تربيتي امام، روش برخورد ايشان با كودكان و نوجوانان
12- آموزش دادن شيوه غيرمستقيم استفاده از نظرات و خاطرات حضرت امام به معلمان